بیشتر کیست‌های تخمدان غیر سرطانی یا خوش خیم هستند اما بعضی از آنها هم ممکن است سرطانی باشند و یا در طول زمان سرطانی شوند. کیست تخمدان می‌تواند علائمی نداشته و حتی نیاز به درمان هم نداشته باشند، زیرا بسیاری از آنها خود به خود از بین می‌روند. با این حال، برخی از کیست‌های تخمدان ممکن است نیاز به عمل جراحی و برداشتن آن داشته باشند.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان، کیسه‌ای پر از مایع است که روی یکی از تخمدان‌ها یا هر دو آنها ایجاد می‌شود. بسیاری از این کیست‌ها در اثر تغییرات هورمونی قاعدگی ایجاد می‌شوند. این تغییرات معمولاً در عرض چند هفته بدون هیچ درمانی خود به خود برطرف می‌شوند. کیست تخمدان معمولا علامتی ندارد با این حال، اگر بزرگتر شوند یا خودشان از بین نروند، ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.
کیست تخمدان در بین خانم‌ها بسیار شایع است، به خصوص اگر هنوز به دوران پساقاعدگی نرسیده باشید. در بین انواع کیست تخمدان، کیست‌های عملکردی شایع‌ترین نوع کیست تخمدان هستند.
چه دلایلی باعث ایجاد کیست تخمدان می‌شود؟
در مراحل اولیه دوره قاعدگی، تخمدان‌ها معمولاً ساختارهای کیست مانند کوچکی به نام فولیکول تولید می‌کنند. هنگام تخمک‌گذاری، از یکی از این فولیکول‌ها یک تخمک آزاد می‌شود. اگر یک فولیکول طبیعی به رشد خود ادامه دهد، تبدیل به یک کیست عملکردی می‌شود. این نوع کیست معمولا در طول دو یا سه دوره از بین می‌رود.
از جمله عواملی که ریسک ابتلا به کیست تخمدان را بالا می‌برند عبارتند از:
- تغییرات هورمونی (از جمله داروهای باروری)
- بارداری
- اندومتریوز
- عفونت شدید لگن که به تخمدان‌ها سرایت می‌کند.
انواع کیست‌های تخمدان
کیست‌های عملکردی
همانطور که گفتیم تخمدان‌ها معمولا ساختارهای کیست مانندی به نام فولیکول‌ها را هر ماه تولید می‌کنند. کار فولیکول‌ها ترشح و تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون است. در زمان تخمک‌گذاری نیز تخمک آزاد می‌کنند. هنگامی که یک فولیکول طبیعی به رشد خود ادامه دهد تبدیل به کیست عملکردی می‌شود.
کیست‌های عملکردی دو نوع هستند:
- کیست فولیکولار (Follicular cyst): در اواسط چرخه قاعدگی، یک تخمک از فولیکول خارج می‌شود و به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند. کیست فولیکولار هنگامی ایجاد می‌شود که فولیکول به رشد خود ادامه دهد درحالی پاره نشده و یا تخمک آزاد نکرده باشد. برای مطالعه بیشتر به صفحه فاز فولیکولار مراجعه کنید.
- کیست جسم زرد (Corpus luteum cyst): پس از اینکه یک فولیکول تخمک آزاد کرد، شروع به تولید استروژن و پروژسترون برای لقاح می‌کند. این فولیکول در این زمان، جسم زرد نامیده می شود. بعضی اوقات، مایع در داخل فولیکول جمع شده و باعث می‌شود جسم زرد به کیست تبدیل شود.
کیست‌های عملکردی معمولا بی‌خطر هستند، کمتر باعث درد می‌شوند و اغلب در طی دو یا سه دوره قاعدگی خود به خود از بین می‌روند.
کیست‌های درموئید (تراتوم کیستیک بالغ خوش خیم هم نامیده می‌شود)
اغلب، خانم‌های جوان درگیر کیست‌های درموئید می‌شوند. این نوع کیست‌ها میتوانند بسیار بزرگ شوند و حتی عرض آنها تا 15 سانتی‌متر هم می‌رسد. این کیست‌ها معمولا حاوی محتویات عجیبی مانند مو، قسمت‌هایی از دندان یا استخوان، بافت چربی و… هستند. این کیست‌ها از سلول‌هایی که تخمک را در تخمدان می‌سازند، ایجاد می‌شوند و تخمک پتانسیل تبدیل شدن به هر نوع سلولی را دارد. در نتیجه این کیست‌ها میتوانند به بافت‌های مختلفی تبدیل شوند. در حدود 10 درصد از کیست‌های درموئید در هر دو تخمدان ایجاد می شود. کیست‌های درموئید میتوانند به صورت ژنتیکی منتقل شوند.
کیست سیست آدنوما
این کیست‌ها از سلول‌هایی که در قسمت بیرونی تخمدان هستند به وجود می‌آیند و انواع مختلفی دارد. به عنوان مثال، سیست آدنوم‌های سروزی که حاوی یک مایع رقیق و سیست ادنوم‌های موسینوس که حاوی یک مایع غلیظ از نوع مخاطی هستند. این نوع کیست‌ها در داخل خود تخمدان رشد نمی‌کنند، بلکه با کمک ساقه به تخمدان متصل می شوند. بعضی از این کیست‌ها میتوانند بسیار بزرگ شوند اما اکثر آنها خوش خیم هستند.
آندومتریوز
بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز یک یا چند کیست تخمدان دارند. در این نوع کیست، بافت آندومتر – بافت داخلی رحم- در خارج از رحم یافت می‌شود و کیست‌هایی پر از خون را تشکیل می‌دهند. خون قدیمی درون این کیست‌ها شبیه شکلات است و به همین دلیل گاهی اوقات به این کیست‌ها کیست شکلاتی نیز می‌گویند و خوش خیم هستند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
این نوع کیست، کیست‌های خوش خیم زیادی در تخمدان ایجاد می‌کنند. این کیست‌ها به دلیل مشکل در تخمک گذاری که به دلیل عدم تعادل هورمونی ایجاد می‌شود، به وجود می‌آیند. PCOS با مشکلاتی که در پریود به وجود می‌آورد، باعث کاهش باروری می‌شود و همچنین با رشد مو زائد، چاقی و آکنه همراه است.
انواع دیگر کیست تخمدان
انواع مختلفی از تومورهای خوش خیم تخمدان نیز وجود دارد که جامد هستند و کیستیک نیستند (مایع در وسط آنها وجود ندارد).
کیست تخمدان چه علائمی دارد؟
اکثر کیست‌های تخمدان علائمی ندارند و خود به خود از بین می‌روند. با این حال، کیست تخمدان در صورتی که پاره شود، بزرگ باشد و یا خون‌رسانی به تخمدان‌ها را دچار اختلال کند می‌تواند باعث ایجاد علائم زیر شود:
- درد لگن، درد مبهم یا شدید در قسمت پایین شکم در سمتی که کیست قرار دارد.
- درد هنگام رابطه جنسی.
- نیاز مکرر به ادرار کردن.
- پریودهای سنگین، نامنظم یا سبکتر از حد معمول.
- پریود دردناک.
- پری یا سنگینی در شکم.
- نفخ.
در صورتی که درد ناگهانی و شدید در ناحیه لگن داشتید باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
در صورت وجود کیست تخمدان چه دردی را تجربه خواهید کرد؟
تجربه داشتن کیست تخمدان از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
- ممکن است اصلا درد نداشته باشید.
- ناراحتی خفیف یا احساس سیری را تجربه کنید.
- دردی که می‌توان آن را تیز یا درد مبهم توصیف کرد را احساس کنید.
- و یا دچار ناراحتی یا دردی شوید که بدون توضیح می آید و می رود.
پیشنهاد سردبیر: جلو افتادن پریود
آیا کیست تخمدان باعث چاقی یا اضافه وزن می‌شود؟
کیست‌ها میتوانند باعث نفخ شوند که در نتیجه افزایش وزن را به دنبال دارد. همچنین بعضی از کیست‌ها هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که ممکن است باعث افزایش وزن شوند.
کیست تخمدان چه عوارضی دارد؟
برخی از کیست‌ها حین معاینه پزشک مشخص می‌شوند. توده‌های کیستیک تخمدان که پس از یائسگی ایجاد می‌شوند ممکن است بدخیم باشند. به همین دلیل انجام معاینات منظم لگن حائز اهمیت است.
عوارض کمتر دیده شده که مرتبط با کیست تخمدان است، عبارتند از:
- پیچ خوردگی تخمدان: کیست‌های بزرگ میتوانند باعث حرکت تخمدان شوند و احتمال چرخش دردناک تخمدان را افزایش دهند. علائم این پیچ‌خوردگی می‌تواند شامل شروع ناگهانی درد شدید لگن، حالت تهوع و استفراغ باشد. پیچ خوردگی تخمدان همچنین می تواند جریان خون به تخمدان ها را کاهش یا متوقف کند.
- پاره شدن کیست: پاره شدن کیست باعث ایجاد درد شدید و خونریزی داخلی می‌شود. هر چه کیست بزرگتر باشد، خطر پاره شدن آن بیشتر است. فعالیت‌هایی که باعث درگیر شدن لگن می‌شود نیز خطر ترکیدن کیست را افزایش می‌دهد. مانند رابطه جنسی و …
کیست تخمدان و بارداری
کیست تخمدان معمولاً مانع باردار شدن نمی‌شود، اما می‌تواند باردار شدن را کمی سخت کند. اگر برای برداشتن کیست نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد، جراح فقط کیست را خارج خواهد کرد و تلاش بر این است که به تخمدان‌ها آسیبی وارد نشود و یا در نهایت فقط یکی از تخمدان‌ها را خارج خواهد کرد. مگر در شرایط خاص که نیاز به برداشتن هر دو تخمدان باشد. قبل از جراحی می‌توانید با پزشک خود در مورد امکان بارداری صحبت کنید.
جلوگیری از ایجاد کیست تخمدان
اگرچه روش پیشگیری خاصی برای جلوگیری از کیست تخمدان وجود ندارد اما معاینات منظم لگن کمک می‌کند تا در صورتی که تغییراتی در تخمدان‌ها به وجود آمد، سریع تشخیص داده شود و برای درمان آن اقدامات لازم صورت گیرد. همچنین آگاهی نسبت به تغییرات چرخه ماهانه نیز می‌تواند به تشخیص به موقع کیست تخمدان کمک کند.
نحوه تشخیص کیست تخمدان
در ابتدا باید علائم شما برای باردار بودن یا نبودن از طریق آزمایش بررسی شود. پس از اینکه تست بارداری شما منفی شد برای تشخیص کیست باید آزمایش‌های زیر انجام شود:
- معاینه لگن.
- سنوگرافی: در این روش با کمک امواج از اندام‌های داخلی بدن تصویربرداری می‌شود. با کمک سنوگرافی می‌توان کیست تخمدان‌ها و محل قرارگیری آنها و اینکه مایع یا جامد هستند را تشخیص داد.
- لاپاراسکوپی: این روش از طریق جراحی انجام می‌شود و پزشک با ایجاد یک برش کوچک یک دوربین را وارد بدن می‌کند و از طریق آن رحم و تخمدان‌ها و حفره لگن را بررسی می‌کند.در صورتی که پزشک کیست را تشخیص دهد، می تواند آن را بردارد.
درمان کیست تخمدان
درمان به عواملی مانند سن، علائم و آنچه احتمالاً باعث ایجاد کیست شده، بستگی دارد. معمولا برای درمان کیست تخمدان از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
انتظار و مراقبت
کیست‌های عملکردی تخمدان معمولاً بدون درمان از بین می‌روند. اگر کیست از نوع عملکردی باشد، پزشک پیشنهاد می‌دهد که پس از چند هفته یا چند ماه بعد از تشخیص کیست، سونوگرافی انجام شود تا بررسی شود کیست، خود به خود از بین رفته است یا خیر.
درمان دارویی کیست تخمدان
پزشک برای درمان کیست تخمدان، داروهای حاوی هورمون (مانند قرص‌های ضدبارداری) را برای توقف تخمک گذاری و جلوگیری از تشکیل کیست‌های آینده تجویز می‌کند.
جراحی کیست تخمدان
اگر کیست در حال رشد باشد و علائم زیادی داشته باشد، ممکن است پزشک برای برداشتن آن جراحی انجام دهد. نوع جراحی بستگی به اندازه کیست و شکل ظاهری آن دارد.
روش‌های جراحی کیست تخمدان:
لاپاراسکوپی: این روش از طریق جراحی انجام می‌شود و پزشک با ایجاد یک برش کوچک یک دوربین را وارد بدن می‌کند و از طریق آن رحم و تخمدان‌ها و حفره لگن را بررسی می‌کند.در صورتی که پزشک کیست را تشخیص دهد، می تواند آن را بردارد. کیست تخمدان را می‌توان از طریق برش‌های کوچک (سیستکتومی تخمدان) برداشت.
لاپاراتومی: اگر کیست بسیار بزرگ باشد، ممکن است پزشک از این روش برای درمان کیست استفاده کند. در این روش که یک روش جراحی باز شکم است، اگر پزشک به وجود سرطان مشکوک باشد، با یک متخصص سرطان یا انکولوژیست زنان در مورد بهترین گزینه‌های درمانی مشورت می‌کند.
آیا جراحی کیست تخمدان توصیه می‌شود؟
برداشتن کیست تخمدان به کمک جراحی در صورتی که کیست بسیار بزرک باشد و یا اگر علائم زیادی داشته باشد، توصیه می‌شود. حتی گاهی اوقات ممکن است پزشک متخصص بخواهد برای تشخیص نوع کیست و بررسی آن از نظر بدخیم بودن، آن را از بدن خارج کند و مطمئن شود که هیچ سلول سرطانی در آن وجود ندارد.
همانطور که گفتیم اکثر کیست‌های کوچک را می‌توان با جراحی لاپاراسکوپی برداشت. بعضی از کیست‌ها نیاز به عمل جراحی بازتری دارند. نوع عمل بستگی به عواملی مانند نوع کیست، سن و مشکوک بودن به سرطان و… دارد. در برخی موارد، فقط کیست برداشته می‌شود و بافت تخمدان حفظ می‌شود اما بعضی اوقات تخمدان نیز خارج می‌شود.
منابع-source
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9133-ovarian-cysts
https://patient.info/womens-health/pelvic-pain-in-women/ovarian-cyst
